روز جهانی منع کار کودک

 

تاریخچه و نام‌گذاری روز جهانی منع کار کودک

این روز برای نخستین‌بار در سال ۲۰۰۲ میلادی (۱۳۸۱ شمسی در تاریخ ۱۲ ژوئن هر سال ( تعیین شد تا توجه جهانیان را به مسئله بهره‌کشی اقتصادی از کودکان جلب کند. 

هدف از تعیین این روز،

 بسیج افکار عمومی، دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی، سازمان‌های کارگری و کارفرمایی و جامعه مدنی برای اقدام مؤثر در جهت پیشگیری، کاهش و حذف کار کودکان است.

کار کودک، به ویژه در شکل‌های بدترین نوع آن مانند کارهای خطرناک، قاچاق انسان، بردگی مدرن و بهره‌کشی جنسی، یکی از آشکارترین اشکال نقض حقوق بشر است. این روز، فرصتی است تا جهان یادآوری کند که میلیون‌ها کودک در سراسر کره زمین، از حق آموزش، سلامت و کودکی محروم‌اند.

سازمان بین‌المللی کار، همزمان با این روز، هر ساله گزارشی از وضعیت جهانی کار کودک منتشر می‌کند و شعاری نیز برای تمرکز سالانه انتخاب می‌شود. برای نمونه، شعار سال ۲۰۲۴ میلادی این بود:

«Let’s act on our commitments: End child labour!»

به فارسی: «بیایید به تعهدات خود عمل کنیم: به کار کودک پایان دهیم!»

 

پدیده‌ی کار کودکان در ایران

آمار نگران‌کننده: ۱۵ درصد از کودکان ایران، کودکان کار هستند

مرکز پژوهش‌های مجلس ایران اعلام کرده است که ۱۵ درصد از کودکان کشور به عنوان کودکان کار فعالیت می‌کنند. این آمار نشان‌دهنده گستردگی این معضل در سطح کشور است. kurdistan24.net

اما آمارهای غیررسمی، این عدد را بسیار فراتر می‌دانند. این کودکان در شرایطی سخت، بدون بیمه، بدون حمایت قانونی، و گاه در معرض خشونت‌های جسمی و جنسی، روزگار می‌گذرانند.

ریشه‌های این بحران در ایران

فقر مزمن، مهاجرت‌های بی‌پشتوانه، اعتیاد، بی‌سرپرستی، خلاهای قانونی و اجرای ضعیف قوانین حمایتی.و شاید مهم‌تر از همه، بی‌تفاوتی اجتماعی و فقدان نگاه حقوق‌محور به کودک در بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها.

طبق ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک و مقاوله‌نامه‌های سازمان بین‌المللی کار، کودکان باید در برابر هرگونه بهره‌کشی اقتصادی حمایت شوند.
ایران نیز به این کنوانسیون‌ها پیوسته و بر اساس قانون کار جمهوری اسلامی ایران (ماده ۷۹)، به‌کارگیری کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است.

چارچوب حقوقی بین‌المللی
اصلی‌ترین سند بین‌المللی درباره منع کار کودک «کنوانسیون حقوق کودک» مصوب ۱۹۸۹ است که ایران نیز در سال ۱۳۷۲ آن را با حق تحفظ پذیرفته است.

 ماده ۳۲ این کنوانسیون، کشورها را موظف می‌کند تا کودک را در برابر بهره‌کشی اقتصادی و هر کاری که ممکن است به رشد جسمی، ذهنی یا اخلاقی او آسیب بزند، حمایت کنند.همچنین مقاوله‌نامه شماره ۱۳۸ سازمان بین‌المللی کار (ILO) درباره حداقل سن اشتغال و مقاوله‌نامه شماره ۱۸۲ درباره بدترین اشکال کار کودک، از دیگر اسناد مهم بین‌المللی هستند که ایران تاکنون به آنها نپیوسته است، اما مفاد آنها در بسیاری از اصول حقوق بشری مورد تأکید است.

قوانین جمهوری اسلامی ایران در مورد کار کودک
در قانون کار جمهوری اسلامی ایران، ماده ۷۹ به صراحت اعلام می‌دارد: «به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام ممنوع است.» همچنین، ماده ۸۰ تا ۸۴، شرایط خاصی برای کارگران نوجوان (۱۵ تا ۱۸ سال) تعیین کرده است، از جمله الزام به معاینه پزشکی دوره‌ای و ممنوعیت انجام کارهای سخت و زیان‌آور.

در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹ نیز در ماده ۹، کودک‌آزاری اقتصادی را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات در نظر گرفته است.

 با وجود وجود قوانین، چالش اصلی در اجرای آنهاست. عدم نظارت مؤثر بر بازار کار غیررسمی، نبود آمار دقیق، و نداشتن برنامه‌ جامع برای حمایت از کودکان کار، باعث شده است که تعداد زیادی کودک، به ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد و اهواز، در خیابان‌ها، کارگاه‌ها و مشاغل خدماتی درگیر باشند.

 

نمونه‌هایی از نقض حقوق کودکان در ایران

۱. کودکان زباله‌گرد در تهران: بهره‌کشی سازمان‌یافته

بر اساس گزارش‌ها، حدود ۴٬۷۰۰ کودک در تهران به زباله‌گردی مشغول هستند که بسیاری از آن‌ها تحت نظارت پیمانکاران شهرداری فعالیت می‌کنند. یکی از این کودکان اظهار داشته است که برای جمع‌آوری زباله‌ها، ماهیانه ۱۰ میلیون تومان به پیمانکار پرداخت می‌کنند تا اجازه فعالیت داشته باشند. . پایگاه خبری جماران

شناسایی محل بهره‌کشی مخفیانه از کودکان کار

سخنگوی شهرداری تهران از شناسایی محل فعالیت مخفیانه ۱٬۰۰۰ کودک کار در یک مرکز پسماند خبر داد و گفت: «پدیده زباله‌گردی زاییده اقتصاد کلانی است که مافیای زباله برای خود دست و پا کرده است.» Mehr Nachrichten+1vista.ir+1

۲. کودکان کار در مرزها: در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان و کردستان، برخی کودکان برای حمل بار (کولبری) یا سوخت‌کشی به‌کار گرفته می‌شوند. این مشاغل بسیار پرخطر هستند و نمونه‌هایی از مرگ این کودکان در رسانه‌ها منتشر شده است.

در مناطق مرزی غرب ایران، کودکان به دلیل فقر به کولبری روی می‌آورند. برای مثال، فاروق علیزاده، کودک ۱۷ ساله کولبر، در آذر ۱۴۰۱ با شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی در مرز بانه جان خود را از دست داد. کانون حقوق بشر ایران+3Instagram+3Instagram+3

۳. فروش اجباری گل و دست‌فروشی در متروها: بسیاری از کودکان مهاجر افغان و ایرانی در متروهای شهرهای بزرگ به کار واداشته شده‌اند. برخی از این کودکان تحت کنترل باندهای بهره‌کشی انسانی هستند.

حدود ۲٬۰۰۰ کودک در ایستگاه‌های مترو تهران به کار مشغول هستند. یکی از این کودکان در مصاحبه‌ای گفته است: «آدم تا بچه است باید کار کند!» این کودکان به دلیل شرایط سخت زندگی، به کار در متروها روی آورده‌اند.39814434.khabarban.com+2رادیو فردا+2iribnews.ir+2Tabnak

 

۱. تنبیه بدنی سه کودک کار در مریوان

در مرداد ۱۴۰۳، سه کودک کار به نام‌های «نهرو خالدی»، «مانی دانش» و «ریبین قادری» در یک کارگاه خیاطی در مریوان توسط کارفرما با اتوبخار از ناحیه پشت سوزانده شدند. این کودکان پیش‌تر نیز مورد آزار قرار گرفته بودند، اما تنها یکی از خانواده‌ها شکایت کرده است و کارفرما همچنان آزاد است. IranWire

۲. مرگ کودک پنج‌ساله در کوره آجرپزی بوکان

در مرداد ۱۴۰۳، «سیوان خالندی» کودک پنج‌ساله‌ای که به همراه خانواده‌اش در کوره آجرپزی «ساروقامیش» بوکان کار می‌کرد، به دلیل سهل‌انگاری زیر دستگاه لیفتراک رفت و جان باخت. IranWire+1melliun.org+1

۳. برخورد ناشایست با دو کودک کار در کرمان

در مهر ۱۳۹۷، فیلمی منتشر شد که نشان می‌داد دو کودک کار در کرمان توسط یکی از کارمندان شهرداری مجبور به خوردن گل‌هایشان شده‌اند. این اقدام با واکنش سازمان بهزیستی مواجه شد و کارمند خاطی از شهرداری اخراج شد. جامعه خبری تحلیلی الف

۴. کودکان مهاجر افغان و محرومیت از تحصیل

بسیاری از کودکان مهاجر افغان در ایران به دلیل مشکلات اقامتی و مالی از تحصیل محروم هستند و مجبور به کار در سنین پایین می‌شوند. برای مثال، «نوید امینی» ۱۳ ساله که به همراه خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرده، به دلیل فقر و مشکلات اقامتی نتوانسته به مدرسه برود و به کار در کارگاه کارتن‌سازی مشغول است. melliun.org

برای این تغییر، ما به چند اقدام بنیادین نیاز داریم:

1. بازنگری در قوانین حمایتی از کودکان و اجرای واقعی آن‌ها.

2. حمایت اقتصادی از خانواده‌های آسیب‌پذیر به‌ویژه در مناطق محروم.

3. ارائه آموزش رایگان و باکیفیت برای همه کودکان، حتی کودکان بدون شناسنامه یا مهاجر.

4. آگاهی‌بخشی گسترده درباره کرامت انسانی کودک و جرم بودن بهره‌کشی از او.

5. ایجاد اراده‌ای سیاسی و اجتماعی برای مقابله با چرخه فقر و بی‌عدالتی.

ما باید جامعه‌ای بسازیم که در آن، هیچ کودکی ابزار کار نباشد، بلکه سوژه رشد، خلاقیت و زندگی باشد.

اما پرسش اینجاست: ما چه می‌توانیم بکنیم؟

۱. آگاهی‌رسانی: باید با آگاهی‌بخشی در مدارس، رسانه‌ها و خانواده‌ها، فرهنگ مقابله با کار کودک را تقویت کنیم.
۲. حمایت از آموزش رایگان و باکیفیت: آموزش، موثرترین ابزار برای رهایی کودک از چرخه فقر و کار است.
۳. حمایت از خانواده‌های نیازمند: اگر والدین درآمد مناسبی داشته باشند، نیازی به کار کودک نخواهد بود.
۴. مطالبه‌ی اجرای قانون: قوانین ملی و بین‌المللی منع کار کودک باید اجرا شود و با متخلفان برخورد شود.

سخن آخر اینکه؛

در پایان، یادمان نرود که هر کودک، حق دارد کودکی کند؛ حق دارد بازی کند، بیاموزد، رشد کند و رویا ببافد. و ما، هرکدام در جایگاه خود، مسئول حفاظت از این حقوق هستیم

کودکان، آیینه‌ی آینده‌ی ما هستند. آینده‌ای که با کار کودک، تیره و نابرابر خواهد بود.

اگر از حقوق بشر سخن می‌گوییم، باید از کودک آغاز کنیم؛

و اگر خواهان عدالت اجتماعی هستیم، باید با کار کودک، بی‌هیچ مصلحت‌اندیشی، مقابله کنیم.

 

منابع و پیوندها:

 گزارش مرکز تحقیقات مجلس درباره تعداد کودکان کار در ایران:

(hra-news.org)

 آمارهای متناقض از کودکان کار در ایران:

(tejaratnews.com)

 وضعیت کودکان کار در ایران و آمارها:

(mehrnews.com)

 نگاهی مختصر به پدیده کودکان کار در ایران:

(civilica.com)

 کودکان کار و کودکان خیابان در ایران:

(kar-online.com)